Seni Pembuatan Kereta Lembu Melaka: Warisan Kearifan Tempatan (The Art of Making Bullock Carts in Melaka: Heritage of Local Wisdom)

Abstract

ABSTRAK: Kemasyhuran Melaka sebagai pusat perdagangan dunia semenjak zaman Kesultanan Melayu Melaka telah membawa kepada pengenalan kereta lembu di negeri ini. Kenderaan ini pada awalnya digunakan dalam aktiviti pertanian tradisional dan urusan mengangkut hasil tanaman untuk diperdagangkan. Kini, keunikan dan nilai warisan yang terdapat pada kereta lembu ini menjadikannya lambang warisan budaya negeri Melaka disebabkan struktur dan ciri-ciri binaannya yang sarat dengan falsafah dan nilai tradisi masyarakat Melayu. Makalah ini mengenal pasti seni pembuatan kereta lembu sedia ada di Melaka dan menilai keunikannya untuk diketengahkan sebagai warisan kearifan tempatan. Makalah ini menggunakan pendekatan kualitatif dengan menggunakan kaedah temu bual bersama responden kajian yang terdiri daripada individu yang mempunyai pengalaman, kepakaran dan kemahiran dalam membuat kereta lembu serta penelitian terhadap beberapa dokumen yang terpilih bagi melihat perbandingan. Lokasi kajian adalah di Kampung Balik Bukit dan Kampung Tambak Bugis di daerah Melaka Tengah yang menempatkan generasi pewaris seni pembuatan kereta lembu. Kajian mendapati bahawa kereta lembu pada masa sekarang mempunyai struktur binaan yang cantik dan menarik berbanding pada zaman dahulu kerana telah melalui pelbagai inovasi penciptaan. Pembaharuan yang dibuat antaranya penggunaan besi bagi struktur kerangka kajang berbanding dahulu menggunakan buluh. Pengubahsuaian struktur dalaman peti atau badan kereta lembu dengan menambah keluasan dan meletakkan ruangan tempat duduk penumpang di kiri dan kanan peti kerana bersesuaian dengan fungsi kereta lembu kini membawa penumpang berbanding dahulu hanya membawa muatan barangan. Antara kriteria penting dalam menghasilkan kereta lembu yang unik ialah gabungan falsafah, kemahiran dan kepakaran pengusaha tempatan yang menterjemahkan warisan budaya tersebut dalam seni pembuatan struktur rangka badan dan bahan binaan kenderaan ini. Keupayaan memilih dan melatih baka lembu terbaik daripada jenis baka lembu kampung, lembu baka Kedah-Kelantan atau baka kacukan Siam amat penting bagi menjamin ketahanan membawa dan menarik barang muatan. Kepandaian masyarakat tempatan dalam menghasilkan kereta lembu yang unik dan menarik inilah merupakan satu bentuk nilai intelektual yang tinggi yang harus dilestarikan sebagai warisan kearifan tempatan.

Kata kunci: Kereta lembu; keunikan; pembuatan; warisan; kearifan tempatan

ABSTRACT: Malacca’s fame as a world trade centre since the time of the Malacca Malay Sultanate has led to the introduction of bullock carts in this state. These vehicles were initially used in traditional agricultural activities and transporting crops for trade. Now, the uniqueness and heritage value found in this bullock cart makes it a symbol of the cultural heritage of the state of Melaka due to its structure and building characteristics that are loaded with the philosophy and traditional values of the Malay community. This paper identify the existing art of making bullock carts in Melaka and evaluate its uniqueness to be highlighted as a heritage of local wisdom. This study uses a qualitative approach by using the method of interviews with study respondents consisting of individuals with experience, expertise and skills in making cattle carts, as well as researching some selected documents to see comparisons. The location of the study is around Kampung Balik Bukit and Kampung Tambak Bugis in the Central Melaka district, which houses generations of heirs to the art of making bullock carts. The study found that bullock carts today have an attractive construction structure compared to the past because they have gone through various innovation creations. The process of innovation on the structure of the bullock cart includes using iron for the structure of the kajang frame instead of using bamboo before. Modifying the internal structure of the box or the body of the bullock cart is done by increasing the area and placing the passenger seating space on the left and right of the box. It is because compatible with the function of the bullock cart now carrying passengers instead of only carrying a load of goods. Among the essential criteria in producing a unique cattle cart is the combination of philosophy, skills and expertise of local entrepreneurs who translate the cultural heritage into the art of manufacturing this vehicle’s body structure and building materials. The ability to select and train the best breed of cattle from village cattle, Kedah-Kelantan cattle or Siamese crossbreeds is essential to guarantee the durability of carrying and pulling cargo. The ingenuity of the local community in producing unique and exciting bullock carts is a form of high intellectual value that should be preserved as a heritage of local wisdom.

Keywords: Bullock carts; uniqueness; manufacturing; heritage; local wisdom